kutubhona

қилиш ёки қилмасликка эмас, балки сотилган нарсага эга бўлишга ва унга тўлиқ эга бўлишга тааллуқлидир. Қабз қилмаган нарсани, яъни кайл, вазн ва саноқ билан ўлчанмайдиган нарсани сотиш жоизлиги саҳиҳ ҳадис билан собит бўлган. Бухорий Ибн Умардан ривоят қилишича:

«أَنَّهُ كَانَ عَلَى بَكْرٍ لِعُمَرَ صَعْبٍ فَقَالَ لَهُ النَّبِيُّ A : بِعْنِيهِ فَقَالَ عُمَرُ: هُوَ لَكَ يَا رَسُولَ اللَّهِ فَاشْتَرَاهُ، ثُمَّ قَالَ: هُوَ لَكَ يَا عَبْدَ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ فَاصْنَعْ بِهِ مَا شِئْتَ»

«У Умарнинг бир асов эркак туясини миниб олган эди. Набий с.а.в. унга: уни менга сот, дедилар. Умар: у сизники ё Росулуллоҳ, деди. Пайғамбаримиз с.а.в. уни сотиб олиб: эй Абдуллоҳ ибн Умар, у сеники, у билан хоҳлаган нарсангни қил, дедилар». Бундай савдо қилиб, молни ҳали қўлга олмай туриб уни совға қилиб юбориш бу савдо молига ҳали уни қўлга олмасдан туриб тўлиқ эга бўлганликка ҳамда уни сотиш жоизлигига далолат қиляпти. Чунки бунда у сотувчининг тўлиқ мулки бўлган бўлади. Шунга кўра сотувчи эга бўлган ва тўлиқ ўз мулки бўлган нарсани сотиши жоиздир. Эга бўлмаган ёки тўлиқ ўз мулки бўлмаган нарсани сотиши жоиз бўлмайди. Шунга кўра кичик савдогарларнинг харидор билан бир товар устида савдолашиб, у билан баҳони келишиб, уни унга сотиши сўнгра шу товарни ўша харидорга сотиб олиб бериш учун бошқа бир савдогарга бориб уни олиб келиши ва харидорга топшириши жоиз бўлмайди. Чунки бу ўзи эга бўлмаган нарсани сотишдир. Масалан савдогардан бир молни сўралса, бу мол унда бўлмаса ва унга эга бўлмаса, лекин у бу молнинг бозорда бошқасида борлигини билса, ёлғон гапириб харидорга бу мол бор деса ва сотса сўнгра сотиб олиш учун борса, бу ҳаром бўлади. Чунки бунда ҳали ўзи эга бўлмаган товарни сотган бўлади. Сабзавот ва дон-дун бозоридаги дўкон эгаларининг ҳали бу сабзавот ва дон-дунларга тўлиқ эга бўлмай туриб уларни сотиши ҳам худди шундай ҳаромдир. Масалан баъзи савдогарлар деҳқондан сабзавот ёки дон-дунни сотиб олишади ва ҳали уни қабз қилмай туриб уни сотишади. Бу жоиз эмас. Чунки бундай мол таом жумласидан бўлиб, унга фақат уни қабз қилиш билангина тўлиқ эга бўлинади. Бошқа юртлардан товар олиб келувчилар қилаётган иш ҳам худди шундай. Чунки уларнинг баъзилари товарларни сотиб олади ва бу товарларни юртга олиб келиб топширишни шарт қилади. Сўнгра ҳали етиб келмай туриб, яъни ҳали уларга тўлиқ эга бўлмай туриб уларни сотиб юборади. Бу ҳаром байдир. Чунки у ҳали тўлиқ эга бўлмаган нарсани сотишдир.